Historia Hufca Lubliniec

Urodził się 15 kwietnia 1913 r. w Zaborzu, dzielnicy Zabrza. Jego ojciec - Emanuel Cwołek był górnikiem i pracował w Kopalni "Królowa Luiza”.

Kopalnia "Królowa Luiza Zachód" w 1937r.

W wieku 12 lat, w 1925r.  rozpoczął naukę w  Gimnazjum w Lublińcu i tam 1 grudnia 1926r. wstąpił do I Męskiej Drużyny Harcerskiej im. Tadeusza Kościuszki w Lublińcu.

Męska Drużyna Harcerska im. Tadeusza Kościuszki w 1930r.
druh Stanisław Cwołek - stoi drugi od prawej

W drużynie sprawował między innymi, funkcję zastępowego (w 1927r).

Uczestniczył w Zlocie Hufca w 1929r. zorganizowanym w okazji przygotowań Zlotu Narodowego w Poznaniu.

Zlot Hufca Lubliniec w 1929r.
druh Stanisław Cwołek stoi pierwszy od prawej

Naukę gimnazjalną przerwał w 1931r. ze względu na stan zdrowia (we swoich wspomnieniach druh Adolf Warzok podaje informacje, że wspólnie z Stanisławem Cwołkiem uczył się w Gimnazjum Polskim w Bytomiu).  Powrócił do Zaborza i włączył się do pracy tu­tejszej Drużyny Harcerskiej im. Tadeusza Kościuszki, której drużynowym był jego starszy brat Izydor Cwołek. W drużynie  z Zaborza pełnił funkcję zastępowego i w lecie 1931r. wraz z 5 harcerzami ze swojego zastępu uczestniczył w obozie urządzanym przez 18 ZDH z Częstochowy-Rakowa.

W lipcu 1932r. wraz z 5 harcerzami z drużyny brał udział w obozie organizowanym przez drużynę harcerską z Szamotuł w Landwerowie w województwie wieluńskim, a po obozie odbywał wędrówkę rowerową po Polsce. W tym też czasie inicjował działalność gromady żeńskiej zu­chów w Zabrzu.

Latem tegoż roku uczestniczy w kursie instruktorskim na Buczu.

Narada instruktorska, Bucze 1932
(jest możliwe, że druh Cwołek stoi pierwszy od lewej)

W dniach 27 i 28 sierpnia 1932r. uczestniczył w I Zlocie Harcerstwa Polskiego w Niemczech. Zlot ten odbył się w Jedlinie pod Ziemięcicami w powiecie gliwickim. „Stania" pełnił tam funkcję oboźnego i wraz z zastępcą prezesa ZHP w Niemczech Leonem Nawrockim i ko­mendantem Zlotu Teofilem Wilczkiem, hufcowym Bytomia, podpisywał zaproszenia na Zlot.

Zlot Harcerstwa Polskiego w Niemczech w 1932r

Na X walnym zebraniu ZHP w Niemczech 26 lutego 1933 r. w Bytomiu został wybrany członkiem (ławnikiem) Zarządu tegoż Związku. W 1933 roku objął po Izydorze Cwołku kierownictwo drużyny im. Tadeusza Kościuszki w Zaborzu i pełnił je aż do roku 1936.

W lipcu 1933r. wraz z 5 członkami drużyny uczestniczył w obozie dru­żyny harcerzy z Częstochowy zorganizowanym w Jaremczu, a od 30.07 do 11.08.1933r. w IV Jamboree — Zlocie Skautów Gödöllö pod Budapesztem.

­
Harcerze ZHP w Niemczech na IV Jamboree w Gödöllö w 1933r.
Druh Cwołek - stoi czwarty od lewej

28 kwietnia 1935r. zorganizował w Haushaltungsschule w Zaborzu wizytację Hufca Zabrsko-Gliwickiego przez przewodniczącego ZHP w Niemczech, mec. Kwoczka z Opola, naczelnika Józefa Kachla i inspektora Józefa Kwietniewskiego, byłego naczelnika do 1934 roku. W dniach 27.06.—10.07.1935r. uczestniczył w obozie letnim ZHP w Niemczech zorganizowanym w Siołkowicach.

W 1935r. w dniach 11—25 lipca na Zlocie Harcerstwa Polskiego w Spa­le pełnił funkcję oboźnego podobozu ZHP w Niemczech.

Jubileuszowy Zlot Harcerstwa Polskiego w Spale w 1935r.
Prezydent Rzeczypospolitej - Ignacy Mościcki

W 1935r. rozwi­jał intensywnie działalność harcerską w Zaborzu, przyciągając do ZHP młodzież. W dniach 14—31 lipca 1936r. odbył kurs instruktor­ski dla działaczy harcerskich spoza kraju, jaki został zorganizowany przez dział kształcenia starszyzny Wydziału Zagranicznego Głównej Kwatery Harcerzy. Kurs ten odbywał się w Brennej w powiecie cieszyńskim, a je­go komendantem był hm Leon Marszałek, członek GKH, kierownik kształ­cenia starszyzny w Wydziale Zagranicznym GK i ostatni komendant Sza­rych Szeregów.

Druh Warzok podaje informację, że w 1936r. na polecenie harcmistrza Józefa Kachla powstała polska odwetowa grupa harcerska, która działa do 1939r. Dowódcą tej grupy miał być Stanisław Cwołek. Jedną z akcji wykonanych przez grupę było starcie z bojówkami hilerowskimi w Jędryni (powiat strzelecki), które chciały splądrować polską szkołę.

W 1936r. otrzymuje stopień podharcmistrza. Prawdopodobnie już jesienią tegoż roku Stanisław Cwołek objął komendę Hufca Zabrsko-Gliwickiego. W dniach 3i4 października 1936r. brał udział w pierwszej odprawie starszyzny harcerstwa w Niemczech, ja­ka odbyła się w Bytomiu. 19 kwietnia 1937r. uczestniczył w walnym ze­braniu ZHP w Niemczech, na którym omawiano działalność ZHP w Nie­mczech za okres od 14.04.1935 do 17.04.1937r

Najprawdopodobniej latem 1937r. został aresztowany między innymi wraz z Wiktorem Gorzołką (sekretarzem Związku Polaków na Śląsku) podczas akcji prowadzonej przez Gestapo a wymierzonej w przywódców polskiej młodzieży w Niemczech. Zwolniony w listopadzie 1937r. 

30 stycznia 1938 r. bie­rze udział w odprawie hufcowych w Berlinie, gdzie omówione zostały wy­tyczne pracy dla poszczególnych hufców, oraz sprawa zorganizowania ob­chodów z okazji 25-lecia istnienia ZHP w Niemczech.

Druh Stanisław Cwołek

2 maja 1938r. prowadził delegację Hufca Zabrsko-Gliwickiego na zje­ździe harcerzy z okazji Jubileuszu 25-lecia Harcerstwa w Niemczech. Uro­czystości obejmowały przemarsz harcerzy przez miasto na nabożeństwo do kościoła. Po nabożeństwie odbyła się uroczysta akademia i zwiedzanie wystawy, obrazującej pracę śląskich harcerek i harcerzy. W dniach 29 i 30.10.1938 r. brał udział na czele delegacji hufca w głównych uroczysto­ściach jubileuszowych 25-lecia harcerstwa w Niemczech, jakie odbyły się w Berlinie. W uroczystościach tych brali też udział Naczelny Kierownik Centrali Związku Polaków w Niemczech dr Jan Kaczmarek, delegaci wszy­stkich dzielnic Związku, a także delegacje ZHP z kraju, na której czele stał hm Antoni Olbromski, były długoletni naczelnik harcerzy, a także je­den z organizatorów Harcerstwa na Śląsku w okresie plebiscytu w ramach Komitetu Plebiscytowego w latach 1920—21. Na wystawie zorganizowa­nej w Domu Polskim w Berlinie z okazji jubileuszu 25-lecia zorganizował stoisko hufca, pokazujące jego osiągnięcia w minionym okresie.

Oprócz normalnych prac, związanych z prowadzeniem hufca, zwracał uwagę na współpracę z harcerstwem w kraju, a szczególnie z drużynami z Rudy Śląskiej, z którymi utrzymywali ożywione kontakty. Drużyny hu­fca katowickiego często odwiedzały Zabrze z okazji różnych uroczystości, a drużyny zabrzańskie wędrowały po Polsce m.in. w lutym 1939r. Korzy­stał również ze współpracy instruktorów śląskich w kształceniu zastępo­wych i drużynowych, przy czym w akcji tej współdziałał z hm Józefem Pukowcem.

Druh Józef Pukowiec w środku,
podczas "Dni Starszych Harcerskich" w Rybniku

Kursy i zbiórki odbywały się również w pogranicznych la­sach Knurowa i Szczygłowic. 4 lutego 1939r. brał udział w ostatniej od­prawie hufcowych ZHP w Niemczech, która odbyła się w Berlinie. 2 kwietnia 1939r. uczestniczył w Walnym Zebraniu Związku Harcerstwa Pol­skiego w Niemczech, jaki odbył się w Bytomiu i został na nim wybrany po raz trzeci na członka Zarządu ZHP w Niemczech.

W ramach planowanej akcji letniej w 1939r. był przewidziany na kie­rownika obozu harcerzy. Współdziałał w zorganizowaniu, w lipcu 1939r., wspólnie z phm Franciszkiem Kachlem, hufcowym z Bytomia, wędrówek pieszo-rowerowych harcerzy z Bytomia i Zabrza. Przemierzali oni trasę około 750 km z Bytomia przez Koźle — Prudnik — Kłodzko, Góry Orle — Karkonosze, Góry Sowie, Wałbrzych, do Opola. Wędrówka trwała do połowy lipca.

2 grudnia 1939r. (według innych żródeł 4 września) został aresztowany przez Gestapo i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie, gdzie brał udział w obozowym ruchu oporu i organizował pomoc dla współwię­źniów. W obozie przebywał do czerwca 1942r.

Więźniowie obozu K.L Buchenwald

Po powrocie z Buchenwaldu, zawarł związek małżeński z działaczką harcerską Wandą Klarą z d. Widera. Niedługo cieszył się wolnością. Dwa tygodnie po zwolnieniu z obozu został wysłany przymusowo do armii niemieckiej stacjonującej we Francji. We wrześniu 1942r. przeniesiony do karnej kampanii na front wschodni. Jednak broni do ręki nie dostał. Kampania karna bowiem, do której został wcielony, nadzorowana była przez oddziały SS i miała za zadanie rozbrajać niewypały bomb lotniczych, usuwać miny, czy budować przeprawy wodne. W 1943 r. przyjechał na urlop do Zabrza. Podczas pobytu w Zabrzu, wziął udział tajnym spotkaniu harcerzy zabrzańskich w lesie Guido. Prawdopodobnie jeden z uczestników zebrania był konfidentem ge­stapo i doniósł o spotkaniu. Po powrocie na front wschodni, podczas działań wojennych został ranny w obie nogi. 21 sierpnia 1943r. zmarł w szpitalu w Równem (obecnie Ukraina) w podejrzanych okolicznościach. Tam również został pochowany.

Biogram opracował:
Archiwum Hufca Lubliniec
Jerzy Klistała: Martyrologium harcerek i harcerzy chorągwi śląskich w latach 1939-1945, Katowice 2015
hm Edward Koziarski - Komendant Hufca Harcerzy w Zabrzu od 1945 na podstawie:
Kronika Hufca Zabrsko-Gliwickiego ZHP (1929—1935)
Henryk Kapiszewski Związek Harcerstwa Polskiego w Niemczech Wyd. PAX Warszawa 1969 r.
Związek Harcerstwa Polskiego w Niemczech wybór tekstów źródłowych 1933—1939 r. Wyd. Instytut Śląski w Opolu 1983 r.
Relacje: Izydora Cwołka brata Stanisława; Klary Woszek I voto Cwołek, wdowy po Stanisławie; Franciszka Kachla „Gromotki" b. Hufcowego w Bytomiu; Pauliny Kachlowej, wdowy po Józefie Kachlu ostatnim Naczelniku ZHP w Niemczech.
Wyciąg z Akt Gestapo w Opolu 1937 r.
Adolf Warzok - Czas na rozdrożach, Instytut Śląski w Opolu 1981r.

Zdjęcia:
Archiwum Hufca Lubliniec
Śląska Biblioteka Cyfrowa
Materiały do historii ZHP w Niemczech
www.zabrze.aplus.pl
Henryk Kwapiszewski - Związek Harcerstwa Polskiego w Niemczech, Wyd. PAX Warszawa 1969 r.