Historia Hufca Lubliniec

Ryszard Kot urodził się w Michałkowicach - 30 marca 1917r. w wielodzietnej rodzinie Wilhelma i Elżbiety z domu Wiśniowskiej.

Ryszard Kot

Ojciec Wilhelm Kot, górnik na kopalni "Max" w Michałkowicach, zmarł wcześnie. Ryszarda oraz jego liczne rodzeństwo samotnie wychowywała matka.

Rodzina Kotów w 1930r. Od lewej stoją: Ryszard, Gertruda, Ernest, Paweł, Agnieszka, Józef,
siedzą od lewej: Alojzy, Elżbieta (mama), Maria, Karol

Ryszard uczęszczał do Szkoły Powszechnej w Michałkowicach.

Budynek Szkoły Powszechnej w Michałkowicach przy ulicy Kościelnej,
do której uczęszczał Ryszard Kot,
poniżej jego podpis z 1926r.

Kiedy w 1927r. jego brat - Ernest Kot wraz z Janem i Jerzym Andersem, Wilhelmem Harazinem i Pawłem Płaczkiem założyli I Męską Drużynę Harcerską im. Adama Mickiewicza wstąpił do niej.

Starszyzna michałkowickiej drużyny im. A. Mickiewicza,1928 r.
wśród nich - trzeci od prawej brat Ryszarda - Ernest Kot

W drużynie pełnił funkcję sekretarza, a w służbie harcerskiej osiągnął stopień ćwika.

 
Przyrzeczenie harcerskie w I MDH im. Adama Mickiewicza w Michałkowicach w 1927r,
być może wśród harcerzy znajduje się także dziesięcioletni Ryszard Kot

Prawdopodobnie należał do Kręgu Starszoharcerskiego (podobnie jak jego przyjaciel Teodor Okoń). Był także jak jego brat - Alojzy Kot członkiem michałkowickiego gniazda Sokoła (wraz z bratem, w 1939r. uczestniczył w Zlocie Sokoła w Lwowie). Pod koniec lat 30-tych należał do Koła Przyjciół Harcerstwa.

Harcerze I Męskiej Drużyny Harcerskiej im. Adama Mickiewicza w Michałkowicach,
z tyłu harcówka przy ulicy Paryskiej,
możliwe, że Ryszard Kot - stoi w ostatnim rzędzie, trzeci od prawej strony

Pracował jako pomocnik biurowy (początkowo jako goniec) w Zakładach Hohenlohe-Werke Spółka Akcyjna(do tego Spółki należała także Kopalnia "Michał", wcześniej "Max").

Budynek administracyjny Zakładów Hohenlohe w Wełnowcu,
gdzie pracował Ryszard Kot

Wiele wskazuje na to, że Ryszard Kot odbył czynną służbę wojskową w 75 pułku piechoty i ukończył ją w stopniu strzelca.

Pod koniec sierpnia 1939r. w Michałkowicach za sprawą naczelnika gminy Walentego Fojkisa (Powstańca Śląskiego, kapitana rezerwy) powstała Straż Obywatelska, na którą składali się powstańcy, kombatanci, członkowie "Sokoła", Oddziałów Młodzieży Powstańczej, Związku Strzeleckiego i harcerzy - w sumie 300 osób. 

Harcerze z Michałkowic otrzymali zadanie utrzymywania całodobowej łączności pomiędzy posterunkami samoobrony, rozmieszczonymi w Szkole przy ul. Kościelnej (posterunek nr 1), w Szkole przy ul. Szkolnej (posterunek nr 2) i w domu przy ul. I Pułku Wojsk Powstańczych (posterunek nr 3). Obsługiwane wyłącznie przez harcerzy centrum służb łącznościowych umieszczono w harcówce Drużyny im. Adama Mickiewicza przy ul. Paryskiej 4. Dodatkowo od 28 sierpnia harcerze pełnili służbę nocną w kopalnianym punkcie dowodzenia, który mieścił się w magazynie kopalni „Michał”. Rozwozili meldunki, dostarczali amunicję na stanowiska, pracowali przy kopaniu rowów przeciwczołgowych.

Budynki Kopalni "Michał" w Michałkowicach

W skład Straży Obywatelskiej wszedł także Ryszard Kot - wydaje się jednak, że nie został włączony w skład patroli harcerskich, a raczej był członkiem uzbrojonych patroli Straży Obywatelskiej, które czuwały przy budynkach publicznych, pilnowały sieci wodociągowej i torów kolejowych. W tych patrolach Kot brał udział w godzinach popołudniowych, gdyż przez cały sierpnień chodził do pracy. Za tym rodzajem służby przemawia także fakt, że Kot posiadał rewolwer, który legalnie nabył latem 1939r.

Nadchodzi 1 września 1939r. Ryszard Kot, jak zwykle wychodzi do pracy. Jednak tego dnia postanawia wcześniej odwiedzić swoich przyjaciół harcerzy, którzy pełnią służbę w harcówce przy ulicy Paryskiej 4.

Miejsce, gdzie znajdowała się harcówka (Paryska 4),
i mieściło się centrum służ łącznościowych,
obsługiwane przez pogotowie harcerzy z Michałkowic,
widok współczesny

Około godziny 5 - harcerze usłyszeli strzały ze strony Maciejkowic. Ryszard Kot (na rowerze) natychmiast ruszył w kierunku kopalnii. Harcerze michałkowiccy więcej go już nie zobaczyli.

Wszystko wskazuje na to, że ćwik Kot towarzyszył żołnierzom 75 pułku piechoty, znał przecież kopalnię, podczas ich ataku na stanowiska odziałów Freidkorpsu, które w godzinach rannych, pod dowództwem komendanta odcinka bytomskiego Sturmhauptführera SA Wilhelma Pisarskiego, zajęły część budynków kopalni "Michał".

Członkowie grupy dywersyjnej dywersyjne - Freikorps Ebbinghaus,
która 1 września 1939r. zaatakowała Kopalnię "Michał,
pierwszy prawej Sturmhauptführer SA Wilhelm Pisarski (zginie podczas walk)

Być może jednak Ryszard Kot został ranny dużo wcześniej, podczas próby odbicia magazynu, jaką podjął kapitan Fojkis wraz z patrolem policji z Siemianowic.

Nie znane jest dokładnie miejsce, gdzie Kot został postrzelony (dwoma kulami). Józef Kot, brat Ryszarda, wspomina że stało się to miedzy bramą główną kopalni a łaźnią, w innych opracowaniach podawane jest pole u wylotu ulicy Pocztowej.

Rannego Ryszarda Kota odwiózł do szpitala na Wełnowcu -  jego brat - Alojzy Kot, który także był członkiem Straży Obywatelskiej i uczestniczył w walkach o Kopalnię. Tam mimo działań lekarza (dr. Śmieja), oraz opieki którą sprawowali nad nim, harcerze z patrolu sanitarnego - druhowie Karol Fojcik i Ernest Szmatloch, Ryszard Kot - zmarł w nocy z 1 na 2 września 1939r. 

Żołnierze 75pp, którzy zginęli podczas walk o Kopalnię Michał, zostali pochowani na cmentarzu michałkowickim 2 września 1939r. w godzinach wieczornych.

Pomnik poświęcony żołnierzom 75pp
(powstały na nowym cmentarzu parafialnym w 2010r),
poległym w walkach o kopalnie Michał 1 września 1939r.

Tymczasem Ryszard Kot spoczął na cmentarzu parafialnym w Michałkowicach 4 września 1939r. Pochowany został w mundurze sokolim, swój harcerski mundur - pożyczył pod koniec sierpnia swojemy koledze z drużyny - druhowi Bernardowi Okoniowi.

Grób Ryszarda Kota na cmentarzu w Michałkowicach

Ceremonia pogrzebowa Kota zbiegła się z ekshumacją poległych w walkach o kopalnię Michał członków Freikorpsu (zostali oni złożeni we wspólnej mogile, na cmentarzu komunalnym w Bytomiu - 18 września 1939r.).

Pogrzeb poległych podczas walko o Kopalnie "Michał" członków Freikorbsu w Bytomiu

W 1958r. uczczono pamięć poległych w walce o kopalnię "Michał" - ustawiając przed kopalnią obelisk z wypisanymi nazwiskami członków samoobrony, którzy zginęli lub byli śmiertelnie ranni 1 września 1939r. Wśród nich - znajduje się także Ryszard Kot.

Tablica pamiątkowa przed kopalnią "Michał"

W 1977r. rozstrzygnięto konkurs na mający powstać w centrum Katowic pomnik poświęcony harcerkom i harcerzom Chorągwi Śląskiej, którzy zginęli podczas II wojny światowej. Autor zwycięskiego projektu - Zygmunt Brachmański, postanowił nadać rysy Ryszarda Kota - jednemu z harcerzy na pomniku.

Pomnik harcerek i harcerzy Chorągwi Śląskiej,
którzy zginęli w latach 1939-1945,
pierwsza postać od prawej - ma rysy ćwika Ryszarda Kota

Postać ta - symbolizować miała tych harcerzy śląskich, którzy oddali życie za Ojczyznę we wrześniu 1939r. Pomnik został odsłonięty w 1983r. Uczestniczył w tej uroczystości najstarszy brat Ryszarda Kota - Alojzy Kot, Powstaniec Śląski, uczestnik walk o kopalnię "Michał".

 
Uroczysty moment odsłonięcia pomnika harcerek i harcerzy Chorągwi Śląskiej,
pierwszy od prawej - brat Ryszarda - Alojzy Kot

W 1987r. Ryszard Kot, uchwałą Kwatery Głównej - został pośmiertnie odznaczony Rozetą z Mieczami do Krzyża Zasługi dla ZHP.

3 maja 1995r. za sprawą Komitetu Społecznego „Polonia Restituta”, którego założycielem prof. Zdzisław Janeczek, w kościele pw. Michała Archanioła w Michałkowicach, odsłonięta została tablica pamiątkowa, poświęcona bohaterom i ofiarom walk o kopalnię „Michał” we wrześniu 1939r. Oczywiście na tablicy nie mogło zabraknąć  - Ryszarda Kota.

 

Tablica pamiątkowa w kościele pw. Michała Archanioła w Michałkowicach

Na podstawie:
Wspomnienia - Wincenty Zdechlikiewicz
Wspomnienia - Bernard Okoń,
Wspomnienia - Józef Kot,
Wspomnienia - Alojzy Kot
Wspomnienia - Helena Rosół (córka Alojzego Kota)
Zdzisław Janeczek Od Sancovic do Siemianowic. Szkice z dziejów miasta i okolic.  Katowice 1993
Zdzisław Janeczek Siemianowicki słownik biograficzny. Suplement do monografii od Sancovic do Siemianowic. Katowice 1996.
Zdzisław Janeczek - Wspomnienia
Tadeusz Czylok "Tak nadeszła hekatomba"
Tadeusz Kur - Ćwiki z warowni "Śląsk"
Archiwum Hufca Siemianowice Śląskie
Archiwum Komisji Historycznej Chorągwi Śląskiej
Siemianowicki Rocznik Muzealny, Nr 6 (2007)
Rocznik Muzealny Siemianowicki nr 9, 2010
Archiwum Komisja Historyczna Chorągwi Śląskiej
Śląsk, nr 9 z 2019r.
Wszystko, co nasze". Harcerska martyrologia na Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach II wojny światowej. Oprac. zespół autorski. Warszawa 1983
https://nettg.pl/gornictwo/145792/kultura-zolnierze-75-pulku-piechoty-po-latach-odzyskaja-tozsamosc