Historia Hufca Lubliniec

Maria Krzyżowska urodziła się w Tychach 19 lutego 1898r. Był córką Jana Krzyżowskiego - kolejarza, oraz Anny z domu Czyba^. Dom, w którym się wychowała, nazywano twierdzą polskości. Jej brat - Stanisław Krzyżowski zakładał Stowarzyszenie "Sokół" w Tychach, brał udział w powstaniach śląskich. Był między innymi: komendantem POW G.Śl. na powiat pszczyński i jednocześnie sekretarzem powiatowym Polskiego Komitetu Plebiscytowego.

Stanisław Krzyżowski - brat Marii Krzyżowskiej

Po ukończeniu nimieckiej szkoły powszechnej w Tychach, w 1917r. wstąpiła do klasztoru Sióstr Elżbietanek w Nysie. Jednak ze względu na politykę germanizacyjną, prowadzoną w klasztorze w stosunku do nowicjuszek, rok później opuściła klasztor (nie składając ślubów zakonnych).

W 1919r. wstąpiła do Polskiej Organizacji Wojskowej działającej w Tychach. Brała czynny udział we wszystkich powstaniach śląskich, podczas których pełniła różne funkcje w tym kurierki i sanitariuszki. W III powstaniu śląskim, kierowała oddziałem sanitarnym Polskiego Czerwonego Krzyża na cały powiat pszczyński. Niosła pomoc rannym i chorym powstańcom pułku Rataja podczas walk w rejonie Góry św. Anny, a także innym oddziałom powstańczym.

Maria Krzyżowska

W okresie powstań i plebiscytu, Maria Krzyżowska wraz ze swoimi braćmi: Stefanem, Franciszkiem i Stanisławem, a aktywnie udzielała się w życiu Towarzystwa Śpiewaczego "Harmonia" w Tychach.

Towarzysto Śpiewacze "Harmonia" z Stanisławem Krzeszowskim (z laską w środku) w 1928r.

W 1921 ukończyła kurs nauczycielski na Polskim Uniwersytecie Ludowym w Katowicach, a w 1932 zdała egzamin państwowy i została nauczycielem o pełnych kwalifikacjach. W latach 1922-1924 pracowała jako tzw. pomocnicza siła nauczycielska w Szkole Powszechnej w Marklowicach Dolnych, następnie do 1929r. pracowała jako nauczycielka w Piasku (powiat pszczyński). Następnie w Kobiórze i w Wiśle Wielkiej. Od 1932r. pełniła funkcję nauczycielki w Szkole Powszechnej w Sadowie, a od 1936r. w Lublińcu. Początkowo w Szkole Powszechnej,

Świadectwo szkolne z 1938r. podpisane przez Marię Krzyżowską,
wówczas nauczycielkę Szkoły Powszechnej nr 2 w Lublińcu

a od 1938r. w Szkole Powszechnej nr 2. 

Szkoła Powszechna nr 1 w Lublińcu w 1936r.
miejsce pracy Marii Krzyżowskiej

Już w okresie powstań i plebiscytu Maria Krzyżowska zakładała w Tychach pierwsze drużyny harcerskie, a później organizowała je we wszystkich miejscowościach, w których pracowała jako nauczycielka.

Maria Krzyżowska (pierwsza z prawej)
z wizytą u rodziny w Tychach w latach 30. XX w.

Niestety nie mamy wielu informacji o tym, że aktywnie działała jako harcerka w Lublińcu. Wśród zachowanych notatek, o przynależności do Hufca Harcerek w Lublińcu Marii Krzyżowskiej - świadczyć może notatka druha Pawła Jędrysika (aresztowanego później wraz z nią w czasie II wojny światowej), który do harcerzy i harcerek z Lublińca zalicza Marię Krzyżowską. Istnieje także pismo Danuty Bethge (członka Komitetu Historycznego Hufca ZHP Chorzów), która wśród harcerzy i harcerek działających na terenie Hufca Lubliniec wymienia między innymi Marię Krzyżowską. Także w opracowanym przez jej brata - Franciszka Krzyżowskiego, życiorysie, istnieje notatka potwierdzająca jej pracę harcerską na terenie powiatu Lublinieckiego.

Maria Krzyżowska - trzecia od prawej,
wśród nauczycieli Szkoły Powszechnej w Lublińcu

Po wybuchu II wojny światowej Maria została dowódcą drużyny sanitarnej Polskiej Samoobrony Obywatelskiej w Lublińcu. Po zajęciu Lublińca przez Niemców, działała w Organizacji Orła Białego Związku Walki Zbrojnej, wciągnięta do niej najprawdopodobniej przez Ludwika Klamę (instruktora harcerskiego i nauczyciela w Szkole Powszechnej nr 1) szefa obwodu OOB w Lublińcu.

Ludwik Klama - nauczyciel, instruktor harcerski, komendant Hufca ZHP Lubliniec

Od grudnia 1939r. prowadziła w Lublińcu tajne nauczanie. W mieszkaniu przy dzisiejszej ulicy Oświęcimskiej 28 uczyła młodzież z takich przedmiotów jak: religia, język polski, historia ze szczególnym uwzględnieniem historii Śląska. Wypożyczała także swoim uczniom polskie książki, które przechowywała pod drzewem w szopie stojącej na podwórzu. Prowadziła naukę dla dwóch grup: starszej wśród której byli: Wincenty Czura, Adolf Grabiński, Władysław Liszkowski, Paweł Prandzioch czy Wiktor Skrzypek, oraz młodszej w której znaleźli się między innymi: bracia Tadeusz i Czesław Mizgalski, oraz J.Hałas.

Budynek przy Oświęcimskiej 28,
gdzie w czasie okupacji tajne nauczanie prowadziła Maria Krzyżowska

Gdy 18 grudnia 1940r. na wskutek zdrady, rozpoczęły się aresztowania członków lublinieckiego OOBZWZ, Maria Krzyżowska wyjechała do Tychów, gdzie ukrywała się u brata Franciszka Krzyżowskiego. Nie uniknęła jednak aresztowania, które miało miejsce 14 stycznia 1941r. Następnie była więziona i przetrzymywana w tyskim, katowickim i opolskim więzieniu.

W czerwcu 1942r., wyrokiem Wyższego Sądu Krajowego w Katowicach została zwolniona z więzienia. Otrzymała nakaz stawienia się w Urzędzie Zatrudnienia w Tychach. Jadąc pociągiem natrafiła na kontrolę. Nie miała ważnych papierów, więc wprost z katowickiego dworca odwieziono ją do Auschwitz-Birkenau (13 luty 1943r).  Miała numer obozowy 35209. Zginęła w obozie 12 marca 1943r.

Akt zgonu druhny Marii Krzyżowskiej z KL Auschwitz

W Lublińcu, w roku 1999r. jedną z ulic nazwano jej imieniem. Zaś w Tychach - za zasługi dla miasta i patriotyczną postawę - uhonorowano całą rodzinę nazywając ulicę imieniem "Rodzeństwa Krzyżowskich".

Ulica Marii Krzyżowskiej w Lublińcu


Ulica Rodzeństwa Krzyżowskich w Tychach

Na podstawie:
Wikipedia - hasło Maria Krzyżowska
Tadeusz Marszałek - Ruch oporu na ziemi lublinieckiej w latach 1939-1945 cz.
Nauczyciele Ziemi Lublinieckiej w służbie polskiej oświacie - red. Jan Pluta
Gazeta Polska Zachodnia - nr 140, 1934r.
Szkolnictwo w Województwie Śląskim - wydanie drugie 1938r.
Maria Wardzyńska, Był rok 1939., Warszawa 2009,
„Słownik Biograficzny Ziemi Pszczyńskiej”, Pszczyna 1994. Red. Alojzy Lysko
Wikipedia
„Sylwetka zasłużonych członków ZBOWiD z terenu miasta Tychy”, oprac. Franciszek Krzyżowski, Tychy 1969r.
https://tychysp7.edupage.org/text14

Zdjęcia:
Wikipedia
Archiwum Hufca Lubliniec
Google Maps
https://commons.wikimedia.org